Tuesday, March 9, 2010

Хэрэг нь гараагүй хэмнэлт буюу Гаити, Чили, Монгол

Газар хөдлөлийн гамшиг сүүлийн үед дэлхий нийтийг түгшээж байна. Одоогоос хоёр сар орчмын өмнө Гаитид аймшигтли газар хөдлөлт болж 200 гаруй мянган хүний амийг авч одсон бол өнгөрсөн долоо хоногт үүнээс 500 дахин хүчтэй түлхэлтүүдэд Чили улс өртөж, хохирогчдын тоо хэдэн зуугаар тоологдож байна. Гэхдээ хэдэн зуугаар биш хэдэн мянгаар тоологдох хүн сүйдэж, тоймгүй олон барилга байшин сүйрсэн Гаитиг бодоход Чилийн хохирол харьцангуй гайгүй байгаа юм.

Гаитид болсон газар хөдлөлт Чилийнхээс хүч багатай атал чухам яагаад хувь илүү хохирол амсаж байна гэсэн асуулт эндээс гарч ирж байгаа юм. Мөн ойр ойрхон байгалийн гамшиг тохиож буй нь арай дэлхийн сүйрлийн эхлэл биш байгаа гэсэн айдас ч төрүүлж буй. Гэтэл АНУ-ын геологчид, газрын хөдөлгөөнийг судалдаг эрдэмтэдийн мэдээлснээр өнгөрсөн зууны 60-аад оноос л дэлхийн гүний хөдөлгөөн идэвхжиж байгаа тул газар хөдлөх магадлал ерөнхийдөө ихэсч байгаа гэнэ. Эх дэлхийн хөрс 100 миль буюу 160 км гүн, хэдэн мянган км өргөн бөгөөд бидэнд анзаарагдалгүйгээр байнга хөдөлгөөнд оршиж байдаг, хэрэв хөдөлгөөн нь идэвхжиж гэмээ нь хүн төрөлхтөнд эрсдэл эхэлж байгаа нь тэр хэмээн тэд мэдэгдэж байв. Гэхдээ дэлхийн улс орнууд харилцан адилгүй бүсэд оршдог учир газар хөдлөх магадлал ч бас өөр хоорондоо ялгаатай, үүсэх уршиг, үр дагаварын хувьд ч адилтгах боломжгүй аж.

Гэхдээ байгалийн гамшигт хэрхэн өртөх нь тухайн улс орны хот төлөвлөлт, төрийн бодлого, цаашлаад улс төр, эдийн засгийн үйл ажиллагаагаас хамааралтай гэдэг нь шил шилээ дарсан энэхүү эмгэнэлт үйл явдлаас харагдаж байна. Хэрвээ Чилид болсон шиг хүчтэй түлхэлтүүд дараалан тохиосон бол Гаитийн бүх барилга байгууламж нурах байсан гэдэгт судлаачид бат итгэлтэй байгаа. Учир нь энэ улс газар хөдлөлтийн идэвхтэй бүс нутагт оршдог атлаа барилгын стандарт байхгүй, байсан ч мөрддөггүй аж. Эдийн засгийн бололцоо тааруугаас бараг бүх барилга байшингийн каркас буюу гол “арга яс”-ыг цутгахдаа цементний хэмнэлт гаргасан гэдэг. Иргэдийнх нь худалдан авах чадвар сул учир барилгын компаниуд аль болох хямдхан материалаар барилгаа барьсаар байсан. Энэ нь нэг талаар төсөв хөрөнгөө хэмнээд, иргэдийнхээ амьжиргаанд тааруулаад байгаа мэт боловч нөгөө талаар ирээдүй рүүгээ их буугаар буудсан шийдвэр байсан учир хожмын нэг өдөр төсөөлж ч байгаагүй гарз хохирол хүлээжээ.

Нэг үгээр хэлэхэд Гаити, Чили улс нь адилхан газар хөдлөлтийн идэвхтэй бүсэд оршдог ч хохирлын хэмжээ харилцан адилгүй байгаа нь алсыг харсан, зарчимч байдалтай холбоотой. Гаитийн барилгын компаниудын хэмнэж байсан багахан мөнгө тэдэнд хэрэг болсонгүй харин ч гай авчирсан гэж хэлж болохоор байна. Дээрээс нь Гаитийн улс төрийн нөхцөл байдал тогтворгүй, үндэстэн хоорондын мөргөлдөөн ихтэй зэрэг дотоод зөрчил тэмцэлтэй байдал нь дэлхийн баруун хагасын хамгийн ядуу энэ улсыг улам нэрвэж, мөхөл сэхлийн ирмэгт аваачаад байна хэмээн олон улсын ажиглагчид үзэж байгаа юм. Бид үүнээс ямар сургамж авч болох вэ гэхээр хэрэггүй хэмнэлт амжилт бус аюул дагуулдагийг ой тойндоо оруулах нь зүй бөгөөд хөнгөлөлт, түүнээс гарах үр ашиг, үүсгэл дагаварыг орон сууцны санхүүжилтийн бодлогодоо тодорхой хэмжээгээр тусгах хэрэгтэй юм.

Монголд, ялангуяа томоохон хот суурин газарт өнөөдөр иргэдийн амьжиргааны өртөгт тохирсон орон сууц хамгийн их хэрэгцээтэй байгаа нь үнэн боловч барилгын компаниудаас үндэслэлгүйгээр үнээ хямдруулахыг шаардах нь иймэрхүү нөхцөл байдалд хүрэхийг үгүйсгэж болохгүй. Агаарын бохирдол хэмээх толгойн өвчинд олон жил дарлуулж, адаг сүүлд нь гэр хорооллынхныг барилгажуулахгүй л бол хорт утаанаас салахгүй гэдгээ ойлгосон манайх шиг орон энэ асуудалд хамгийн оновчтой хувилбараар л хандахгүй бол “харамч хүн хоёр дахин илүү төлдөг”-ийг давтаж болзошгүй юм. Нөгөөтэйгүүр зургаан балл-ын газар хөдөлбөл Улаанбаатарын барилгуудын тал нь тэсч үлдэхгүй гэж ярьдаг. ОХУ газар хөдлөлтийн стандартыг чухалчлаагүй барьсан барилгууддаа бэхэлгээ хийсэн байдаг. Тэгэхдээ шаардагдах мөнгөний ерэн хувийг төрөөс, арван хувийг оршин суугчдаас гаргуулан газар хөдлөлийн эрсдлийг тодорхой хувиар бууруулсан тухай Эрхүүгийн ТИС-ийн мэргэжилтнүүд хэлж байсан юм.

Гаитийн гамшиг сургамж дагуулж байгаа бол Чилийн газар хөдлөлт манайд боломж авчирч байна хэмээн эдийн засагчид үзэж байна. Зэсийн олборлолт, нийлүүлэлтээрээ дэлхийд тэргүүлдэг Чили улсад газар хөдөлсөн мэдээ тархангуут дэлхийн хөрөнгийн биржүүдээр зэсийн үнэ огцом өсөөд буй. Одоогоор нэг тонн зэс 7400 ам.доллар даваад байгаа бөгөөд энэ нь сүүлийн 45 хоногийн турш харагдаагүй өндөр үзүүлэлт юм. Гэхдээ гэнэтийн энэ өсөлт удаан үргэлжлэхгүй хэмээн шинжээчид дүгнэж байгаа. Тэдний тайлбарлаж буйгаар зэсийн хуримтлал хангалттай хэмжээнд байгаа учир нэг хэсэгтээ хомсдол үүсэхгүй аж. Чилид болсон газар хөдлөлтөөр тус улсын төрийн өмчит “Codelco" компанийн дунд хэмжээний дөрвөн уурхайд хохирол учирсан байна. Аз болоход эдгээр уурхай Чилийн нийт олборлолтын багавтар хувийг буюу 20 хувийг л эзэлдэг байна. Бусад томоохон ордууд гамшигт өртөөгүй ч эрчим хүч, тээвэрлэлт, дэд бүтцэд нь нэлээд асуудал үүсээд байгаа аж.

Ер нь гамшгийн дараах нөхөн сэргээлтэд чамгүй хөрөнгө шаардагдаг тул Чилид зэс олборлолт хэвийн хэмжээнд хүртлээ багагүй хугацаа хэрэгтэй. Энэ хооронд зэсийн үнэ өнөөдрийнх шиг огцом биш ч ерөнхийдөө өндөр байх төлөвтэй байгаа бөгөөд энэ нь зэсийн үнийн өсөлт буураптаас дундрах дүүрэх эсэх нь шийдэгддэг эрсдэлтэй төсөвтэй бидэнд нааштай үзүүлэлт юм.

Чухамдаа дэлхийн нэг бөөрөнд болж буй гамшиг нөгөө талдаа боломж авчирдаг тохиолдол олон бий. Хамгийн гол нь төсвөө үргэлж хэтрүүлж, хөнжлөөсөө илүү гарган хөлөө жийдэг бидэнд төсвийн алдагдлаа бууруулах бололцоо гарч ирж байна. Гагцхүү тэрбум тэрбумаар тойрогтоо мөнгө хуваарилаж, санхүүгийн хүндрэл гарах болгонд л бонд гаргаад төсвөө хүндрүүлдэг манай төрийн түшээд иймэрхүү нөхцөл байдлыг соргогоор мэдрэх эсэх нь л чухал байна.

/”Мм” гуравдугаар сарын 9/

No comments:

Post a Comment